İhale Ne Demek? Nasıl İhale Yapılır?

İhale, bir malın veya hizmetin, birçok istekli arasından en uygun koşulları sunana verilmesi işlemine denir. Bu, genellikle açık artırma yoluyla veya kapalı teklif usulüyle gerçekleşir. Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde “İhale” kelimesinin anlamlarından biri şöyle: “Bir işin kimin tarafından daha ucuz yapılacağının anlaşılması için istekliler arasında açılan fiyat kırma işi; eksiltme.” Bu tanımlardan yola çıkarak anlamı geliştirmek mümkün. Teknik olarak ihalede bir mal veya hizmetin “sahibinin değişmesi” işlemi söz konusudur. Bu değişim satış veya kira yoluyla gerçekleşebilir. Günlük finansal haberlerde bile sıkça karşımıza çıkan ihale nedir ve nasıl yapılır detaylarıyla öğrenmek ister misiniz? Konuyla ilgili bilgileri sizin için derledik.

Genel olarak kamu kurumları tarafından, kimi zaman özel sektör kuruluşlarınca da gerçekleştirilen mal - hizmet satın alımı veya kiralanması işlemine ihale adı verilir. Uygulamadaki en önemli unsur rekabet ortamının sağlanmasıdır. Bu sayede mal veya hizmet sahibinin değişimi işlemi en uygun fiyatla gerçekleşir. İhale sisteminin en temel amacı mal veya hizmete ulaşırken maliyeti minimize etmektir. Bu nedenle ihaleye giren birden fazla firma olur ve dolayısıyla rekabet teşvik edilir. İhalelerin bir diğer amacı da şeffaflığı ve hesap verebilirliği sağlamaktır. İhaleler açık veya kapalı olarak yapılabilir, usul olarak teklif veya eksiltme gibi yöntemler uygulanır. Teklif usulünde istekliler mal veya hizmet için teklifte bulunur ve en uygun olanı ihaleyi kazanmış olur. Eksiltme usulünde ise istekliler mal veya hizmetin bedelini düşürmek için teklifler sunar ve en düşük olanı ihaleyi kazanır.

Kamu İhale Kurumu, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu veya ilgisine göre 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ile yetkilendirilmiş bir resmi kuruluştur. Kurul, yetkisi dâhilindeki görevleri bir Başkan, bir İkinci Başkan ve üyeler olmak üzere on kişiden oluşan bir yönetim ekibiyle yürütür. Yönetim kurulu aynı zamanda bir karar organıdır. Kurul, kanun ve diğer mevzuatlarla kendisine verilen görevleri ifa ederken kanunun verdiği yetkileri esas alır. Kurumun teşkilat yapısı, hizmet birimleri, bu birimlerin görev ve sorumlulukları, çalıştırılacak personel nitelikleri ve tüm diğer işler İhale Kurumu’nun yönetmeliği ile düzenlenir ve Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir. Merkezi Ankara’da olan Kamu İhale Kurumu’nun tüm üyeleri bağımsızdır. Kurum görevini yerine getirirken dışarıdan etki edecek organ, makam ve yetkililerin manipülasyonuna kapalıdır.

Firmaların çeşitli miktarlarda ödemeler gerçekleştirerek katıldığı ve üstlendiği ihalelerin yapılış şekilleri de kanuna tabidir. İhale nasıl yapılır ve tamamlanır süreçlerinin tamamı ilgili yasa ve yönetmeliklerle çerçevelendirilmiştir. Kurum öncelikle kamu ihalelerini duyurur. Katılmak isteyen firmaların duyuruda yer alan, ihaleyle ilgili belirli şartları ve belgeleri sağlaması gerekir. Bu şartlar ve belgeler ihale dokümanında belirtilir. İhalenin süresi yaklaşık maliyetine göre değişkendir. Katılımda başka bir kural belirtilmemişse birden fazla firma iş ortaklığı veya konsorsiyum kurarak ihaleye girebilir.  İhalenin içeriği dolayısıyla yüklenici firma bazı işleri alt yüklenicilere yaptırabilir. İhalelerde iptaller de söz konusu olabilir. İptal durumu genel olarak ihale saatinden önce idarenin gerekli gördüğü hallerde uygulanır. İhalelerde yanıltacak düzenleme, taahhüt niteliğinde söz, tehditle korkutma, isteğini yaptıracak şekilde başkalarını veya belirli bir gücü kullanmak yasaktır. Ayrıca çıkarcılık, anlaşma, yalan, hile, rüşvet veya başka yollarla ihaleye ilişkin işlemlere fesat karıştırmak veya buna teşebbüs etmek gibi fiil ve davranışlar da kanuna aykırı davranışlar arasında yer alır.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun ikinci bölümünde ihaleye katılım kuralları yer alır. Buna göre idareler tarafından oluşturulan ihalelerde 3 ayrı usul uygulanır. Her yöntemde ihaleye katılan firmalar sonuçlara itiraz etme hakkına sahiptir.

Açık ihale usulü, kamu ihalelerinde en yaygın kullanılan ihale yöntemidir. Bu usulde, ihaleye katılmak isteyen tüm istekliler, ihale dokümanında belirtilen şartları ve belgeleri sağlayarak teklif verebilirler. Açık ihalede tüm istekliler ihaleye katılabilir. Bu nedenle bu usul en şeffaf yöntem olarak kabul edilir, teklif verenlerin sayısı arttıkça rekabet yükselir ve en uygun fiyatın belirlenmesi kolaylaşır. Açık ihale usulünde, istekliler dokümanda belirtilen teknik ve mali yeterlilik kriterlerini karşılamak ve mevzuatta belirtilen geçici teminatı yatırmak zorundadır. İhaleyi kazanan istekli ile ihaleyi yapan idare arasında kontrat imzalanır.

Kapalı ihale usulü, sadece önceden belirlenmiş ve davet edilen isteklilerin teklif verebildiği bir ihale yöntemidir. Bu usulde, ihaleye katılmak isteyen firmalar önceden belirlenmiş şartları ve belgeleri sağlayarak ön yeterlik başvurusu yaparlar. Ön yeterlik değerlendirmesi sonucunda yeterli bulunan firmalar ihaleye davet edilirler. Kapalı ihale yönteminde sadece davet edilen firmalar katıldığı için açığa göre daha az şeffaflık ve rekabet içerir. Bu ihale yöntemi genel olarak işin özelliğinin uzmanlık ve deneyim gerektirmesi durumunda tercih edilir. Kapalı ihale usulünde, ön yeterlik değerlendirmesinde firmanın mali ve teknik kapasitesi, geçiş deneyimleri, teknik personeli, mali durumu göz önünde bulundurulur.

Davet usulü ihale sadece önceden belirlenmiş ve davet edilen firmaların teklif verebildiği bir ihale yöntemidir, dolayısıyla ön yeterlik başvurusu şartı yoktur. İhaleye sadece davet edilen firmalar katılabildiği için, açık ve kapalı ihale yöntemlerine göre en az şeffaf usuldür. Bu usul, genellikle işin özelliğinin acil olması, gizli bilgi içermesi veya belli bir mal veya hizmetin tek bir tedarikçisinden temin edilebilmesi gibi özel durumlarda kullanılır. İhaleyi kazanan firma ya da firma grubu ile yapan idare arasında sözleşme imzalanır.

Kamu ihalelerine şeffaf, adil katılım belirli koşullar ve belgelerle gerçekleştirilir. Gerekli belgeler ihalenin içeriğine göre değişkenlik gösterebilir. Bununla birlikte kanun kapsamında bazı belgeler her ihale için gereklidir. Bu belgeler arasında şunlar yer alır:

Katılım beyannamesi: İhale şartlarını kabul ettiğinizi beyan eder belgedir.

Geçici teminat: İhale bedeline oranla, ihaleye girmeden önce sunulan teminattır.

İmza sirküleri: İhaleye girecek kişilerin yetkili olduğunu ibraz eden evraktır.

Mali teklif: İhaleyi üstlenme bedelini gösterir.

İş ortaklığı belgesi: İhaleye birden fazla firma ile giriliyorsa konsorsiyum belgesi gerekir.

Şartname alındı mektubu: İhale şartnamesinin firma tarafından alındığını teyit eden belgedir.

Tüm belge ve evrakların format açısından en güncel versiyonlarını şartnameyle güncel ilanlardan öğrenebilir, sorular için ihale yetkililerine danışabilirsiniz.

İhale Kanunu’nun birçok farklı Kanun ile ortaklaşa yürüttüğü resmi müeyyideler vardır. Özellikle icralık malların ihale usulü ile satışı gibi önemli konularda her iki kanun birlikte yürütülür. 2004 Sayılı İcra İflas Kanunu’nun değiştirilmiş hâli ihale kurallarını da güncellemiştir. İlgili Kanun’un 115. maddesinde yer alan 1. ve 2. ihale tabirleri de icralık malların satışıyla bağlantılıdır. 1. ihale 2. ihale usullerinde icra memuru ilanda belirlenen yer, gün ve saatte, verilen en yüksek teklif üzerinden ihaleyi başlatır. Bu usullerde satışa çıkarılan mal üç kez bağırılır. Daha sonra ne yüksek teklif üzerinden başlatılan artırma malın tahmin edilen bedelinin %50’sini bulması hâlinde rüçhanlık ve alacakların mecmuu fazlalığı da göz önünde bulundurularak satılır. İlk ihalede malın tahmin edilen bedelinden %50 fazlası düşük fiyatla satış teklifi sunulursa ihale ikinci güne kalır. İkinci ihale birinci ihaleden 10 gün sonra, aynı yerde gerçekleştirilir. İkinci ihalede de alıcı çıkmazsa satış talebi düşer.

Kaynakça

• https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2886&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4734&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4735&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.2004.pdf
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/11/20211130-1.htm
• https://www.nevsehirbarosu.org.tr/Print.aspx?ID=13860&Tip=#:~:text=MADDE%20115%2D%20Birinci%20ve%20ikinci,en%20%C3%A7ok%20art%C4%B1rana%20ihale%20edilir.
• https://www.icraburada.com/haber_detay/tasinmaz_mallarin_ihaleden_satilmasi-105#:~:text=%C4%B0lk%20ihalede%20icral%C4%B1k%20mal%C4%B1n%20muhammen,ilk%20ihalenin%20yap%C4%B1ld%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20yerde%20yap%C4%B1l%C4%B1r.